اصطلاحات استاندارد iso
برای آشنایی با اصطلاحات استاندارد ایزو ابتدا لازم است کمی در خصوص ساختار ایزو و روند فرایندهای ایزو صحبت کنیم سپس به توضیح و تعریف اصطلاحات ایزو و اصطلاحات استاندارد ایزو بپردازیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.
اصطلاحات ایزو
استانداردهای ایزو در حوزه‌های مختلف صادر می‌شوند مثلا برخی استانداردهای ایزو مدیریتی و برخی دیگر استانداردهای تخصصی فنی محصولات هستند. به عنوان مثال استاندارد ایزو ۹۰۰۱ (استاندارد ایزو مدیریت کیفیت) یک استاندارد ایزو مدیریتی و استاندارد ایزو ۱۷۷۶ یک استاندارد فنی مرتبط با تولید نوعی شیشه است.
استانداردهای ایزو با شماره‌گذاری خاص و منظم نشان داده می‌شوند و شماره‌گذاری استانداردهای ایزو به صورت زیر است:
ISO/TC/SC/NP/CD/DIS/FDIS/IS/AM/TS/PAS/TR/TRM/WD/RM/CDV/PRF/MRL/IEC/CEN/CENELEC/ITU-T/ITU-R/ELOT/EVS/SFS/SIST/SFS-EN/SIST-EN/SIST-ISO/SIST-IEC/SIST-ITU-T/SIST-ITU-R/SIST-ASTM/SIST-CEN/SIST-CENELEC/SIST-ELOT/SIST-EVS/SIST-SFS/SIST-SIST/ISO-IEC/JTC1/SC2/WG2/Nxxxxx انجام می‌شود. در این اصطلاحات استاندارد ایزو و شماره‌گذاری مخصوص آن برای هر حرف چندین معنا را در بردارد. برای مثال:
- ISO سازمان بین‌المللی استانداردسازی
- TC کمیته فنی (Technical Committee)
- SC زیرکمیته فنی (Subcommittee)
- NP پروپوزال جدید (New Proposal)
- CD پروژه پروپوزال (Committee Draft)
- DIS پروپوزال بین‌المللی (Draft International Standard)
- FDIS پروپوزال نهایی بین‌الملل (Final Draft International Standard)
- IS استاندارد بین‌الملل (International Standard)
- AM تغییرات (Amendment)
- TS استاندارد فناورانه (Technical Specification)
- PAS سنجش عموم (Publicly Available Specification)
- TR گزارش فناورانه (Technical Report)
- TRM راهبردهای فناورانه (Technical Roadmap)
- WD پروژه کار (Working Draft)
- RM رفرنس منبع (Reference Material)
- CDV پروژه رأى دادن (Committee Draft for Vote)
- PRF آزمودن قبل از چاپ (Proof)
- MRL سطح مورد نیاز (Minimum Required Level)
- IEC کمیسیون الکتروتکنیک بین‌المللی (International Electrotechnical Commission)
- CEN کمیته استانداردسازی اروپا (European Committee for Standardization)
- CENELEC کمیته استانداردسازی الکتروتکنیک اروپا (European Committee for Electrotechnical Standardization)
- ITU-T بخش استانداردهای تلکام اتحادیه بین‌المللی تلکام (International Telecommunication Union – Telecommunication Standardization Sector)
- ITU-R بخش رادیو اتحادیه بین‌المللی تلکام (International Telecommunication Union – Radiocommunication Sector)
- ELOT سازمان یونانی استانداردسازی (Hellenic Organization for Standardization)
- EVS سازمان استونیایی استانداردسازی (Estonian Centre for Standardisation and Accreditation)
- SFS سازمان فنلاندی استانداردسازی (Finnish Standards Association SFS)
- SIST سازمان اسلوونیایی استانداردسازی (Slovenian Institute for Standardization)
- SFS-EN استانداردهای اروپایی فنلاند (Finnish European Standards)
- SIST-EN استانداردهای اروپایی اسلوونی (Slovenian European Standards)
- SIST-ISO استانداردهای بین‌المللی اسلوونی (Slovenian International Standards)
- SIST-IEC استانداردهای الکتروتکنیک بین‌الملل اسلوونی (Slovenian International Electrotechnical Standards)
- SIST-ITU-T استانداردهای تلکام بین‌الملل اسلوونی (Slovenian International Telecommunication Standards)
- SIST-ITU-R استانداردهای رادیو بین‌الملل اسلوونی (Slovenian International Radiocommunication Standards)
- SIST-ASTM استانداردهای آمریکایی اسلوونی (Slovenian American Standards)
- SIST-CEN استانداردهای اروپایی اسلوونی (Slovenian European Standards)
- SIST-CENELEC استانداردهای الکتروتکنیک اروپایی اسلوونی (Slovenian European Electrotechnical Standards)
- SIST-ELOT استانداردهای یونان اسلوونی (Slovenian Hellenic Standards)
- SIST-EVS استانداردهای استونی اسلوونی (Slovenian Estonian Standards)
- SIST-SFS استانداردهای فنلاند اسلوونی (Slovenian Finnish Standards)
- SIST-SIST استانداردهای مشترک اسلوونی (Slovenian Common Standards)
- ISO-IEC/JTC1/SC2/WG2/Nxxxxx شماره پروژه کارگروه ۲ زیرکميته ۲ کميته فني مشترك ۱ ميان ISO و IEC
به علاوه، هر شماره‌گذاری در پشت شماره خود تاريخ تصديق يا تجديد نظر را نيز ذكر مي‌كند. به عنوان مثال، ISO 9001:2015 به معناي تجديد نظر سال ۲۰۱۵ است.
برخي از معروف‌ترين و پركاربردي‌ترين استانداردهاي ایزو عبارت‌اند از:
- ISO 9000 استانداردهای مدیریت کیفیت
- ISO 14000 استانداردهای مدیریت زیست‌محیطی
- ISO 22000 استانداردهای مدیریت ایمنی غذا
- ISO 27000 استانداردهای مدیریت امنیت اطلاعات
- ISO 31000 استانداردهای مدیریت ریسک
- ISO 45001 استانداردهای مدیریت سلامت و ایمنی شغلی
- ISO 50001 استانداردهای مدیریت انرژی
مقاله پیشنهادی : انواع ایزو
استانداردهای ایزو به صورت داوطلبانه توسط کشورها و سازمان‌ها پذیرفته و اجرا می‌شوند و این بدان معناست که هر کشور یا سازمان می‌تواند تصمیم بگیرد که آیا می‌خواهد از استانداردهای ایزو استفاده کند یا خیر. البته برخی از استانداردهای ایزو به عنوان الزامات قانونی یا مقررات تجارت بین‌الملل در برخی کشورها و مناطق قرار گرفته‌اند و برای برقراری ارتباط تجاری نیاز به اخذ و رعایت آن ها می باشد.
برای اثبات رعایت استانداردهای ایزو، سازمان‌ها معمولاً از خدمات ارگان‌های ارزیابی انطباق (Conformity Assessment Bodies) استفاده می‌کنند. این ارگان‌ها مسئول انجام بازرسی، آزمون، صدور گواهینامه و نشان استاندارد برای سازمان های درخواست کننده هستند. برخی از این ارگان‌ها خود نیز تحت نظارت و اعتبارسنجی نهادهای دولتی یا خصوصی قرار می گیرند.
ایزو برای تعریف و توضیح استانداردهای خود، از واژگان و اصطلاحات خاص و منحصر به فرد استفاده می‌کند. برخی از این واژگان و اصطلاحات در سایر زبان ها و فرهنگ ها معادل دقيق ندارند يا با مفاهيم ديگر قابل تطبیق نیستند. برای رفع این مشکل، ايزو يك استاندارد جامع با عنوان ISO 17000 منتشر كرده است كه شامل تعاريف عمومي مربوط به ارزيابي انطباق (Conformity Assessment) است و در اين استاندارد، تعاريف دقيق و رسمي براي واژگان و عبارات كليدي كه در فعاليت هاي مختلف مربوط به استانداردهاي ایزو به كار مي رود، آورده شده است.
ISO 17000 در سال ۲۰۲۰ بازنگري شده و نسخه جديدي با عنوان ISO 17000:2020 منتشر شده است که در این نسخه، برخى تغييرات و اضافات در تعاريف واژگان صورت گرفته است. همچنين، اصول كلي ارزيابي انطباق و شرح رويكرد عملكردي براي ارزيابي انطباق، در ضميمه A) A) ارائه شده است.
اصطلاحات ایزو کاربردی
در ادامه، برخی از واژگان و اصطلاحات استاندارد ایزو ISO 17000:2020 را معرفی می‌کنیم:
ارزیابی انطباق (Conformity Assessment): فعالیتی که نشان می‌دهد که یک محصول، خدمت، سیستم، فرآیند یا شخص مطابق با الزامات مشخص شده است.
الزامات (Requirements): نیازها یا انتظارات که باید برآورده شوند.
محصول (Product): نتیجه یک فعالیت یا فرآیند.
خدمت (Service): نتیجه یک فعالیت که بین دو یا چند طرف صورت می‌گیرد و معمولاً قابل دیدن نیست.
سیستم (System): مجموعه‌ای از عناصر که با هم در تعامل هستند.
فرآیند (Process): مجموعه‌ای از فعالیت‌های همبسته و متقابل که با استفاده از منابع، خروجی را تولید می‌کنند.
شخص (Person): فرد حقیقی یا حقوقی.
ارگان ارزیابی انطباق (Conformity Assessment Body): سازمان که خدمات ارزیابی انطباق را ارائه می دهد.
ارگان تأیید صلاحیت (Accreditation Body): سازمانی که خدمات تأیید صلاحیت را ارائه می دهد.
تأييد صلاحيت (Accreditation): تأييد رسمي توسط يك سوم شخص كه يك ارگان ارزيابي انطباق قادر به انجام خدمات خاصي است.
گواهینامه (Certificate): سندی که توسط یک سوم شخص صادر شده و تأیید می‌کند که چگونگی برآورده شدن الزامات توسط موارد مورد آزمایش قرار گرفته است.
صادرکننده گواهینامه (Certification Body): سازمانی که خدمات صادرکردن گواهینامه را ارائه می کند.
آزمایش (Test): فعالیتی که با استفاده از روش‌های علمی، خصوصیات را با استفاده از داده های آزمایش تعیین می کند.
آزمایشگاه (Laboratory): سازمانی که خدمات آزمایش را ارائه می دهد.
بازرسی (Inspection): فعالیتی که با استفاده از روش‌های مشخص، انطباق با الزامات را تعیین می کند.
ارگان بازرسی (Inspection Body): سازمانی که خدمات بازرسی را ارائه می دهد.
ارزیابی (Evaluation): فعالیتی که با استفاده از روش‌های منطقی، چگونگی ارزش را تعیین می کند.
تأیید (Validation): تأیید رسمی توسط یک سوم شخص.
تصدیق (Verification): تأیید رسمی توسط یک سوم شخص که چگونگی مطابقت با الزامات را مشخص می کند.
نشان (Mark): علامت قابل شناسایی که بر روی محصول یا برای سرویس قرار داده شده و نشان می‌دهد که چگونه از فرآیند خاص ارزیابی انطباق عبور کرده است.
ارگان نشان دهنده (Marking Body):
با توجه به تعاريف فوق، مي‌توان دريافت كه اصطلاحات استاندارد ISO به طور كلي به دو دسته تقسيم مي‌شوند: استانداردهاي الزامات و استانداردهاي روش‌ها. استاندارد الزامات، الزاماتي را براي فرآيندها، سيستم ها و افراد تعيين مي‌كنند كه براي اطمينان از كيفيت، امنيت، سلامت و محیط زیست مناسب هستند و استانداردهاي روش ها، روش هاي علمي و منطقي که براي ارزيابي انطباق با الزامات تعريف مي‌شوند و براي حفظ يكپارچگي و قابل اعتماد بودن نتايج لازم هستند. در نتيجه، استانداردهاي ایزو به عنوان يك پل بين توليدكنندگان و مصرف‌كنندگان عمل مي‌كنند كه باعث افزايش رضايت و اعتماد هر دو طرف مي شوند.
برای آشنایی بیشتر با استانداردهای ایزو، می‌توانید به فهرست استانداردهای ایزو که در وب‌سایت رسمی این سازمان منتشر شده است مراجعه کنید که این فهرست شامل بیش از ۲۳۰۰۰ استاندارد است و در زمینه‌های مختلف از جمله کشاورزی، ساخت و ساز، مهندسی، صنعت، خدمات، فناوری اطلاعات و ارتباطات، پزشکی، بهداشت و زیست محیط صادر و تدوین شده اند. هر استاندارد در فهرست با شماره، عنوان، تاریخ انتشار و خلاصه ای از محتوای آن مشخص شده و می‌توان با استفاده از جستجوگر وب سایت ایزو نیز به دنبال استانداردهای مورد نظر خود بگردید.
لیست اصطلاحات استاندارد ایزو و توضیحات انواع استانداردها به زبان های مختلف ترجمه شده اند تا بتوانند توسط کشورها و سازمان های مختلف بهره‌برداری قرار گیرند که ترجمه استانداردهای ایزو توسط نمایندگان ملی این سازمان در کشورهای عضو یا توسط سازمان های دولتی یا خصوصی هر کشور صورت می پذیرد. در نتیجه بعضی از ترجمه ها به عنوان رسمی و قابل قبول توسط ISO تأييد شده‌اند و بعضي ديگر به عنوان غير رسمي و قابل استفاده توسط كاربران قرار گرفته اند و برخي از ترجمه ها نيز در وب سايت ISO قابل دسترسي هستند.
برای تولید و توسعه استانداردهای جدید یا بازنگری استانداردهای موجود، ISO از همکاری کارشناسان و نمایندگان کشورها و سازمان های عضو استفاده می‌کند و این همکاری در قالب کمیته‌های فنی (TC)، زیرکميته ها (SC) و گروه های كاري (WG) صورت گيرد كه هر كدام مسئوليت يك حوزه خاص را بر عهده دارند. این کمیته‌ها و گروه‌ها با تبادل نظرات، پیش نویس ها، رأی‌گیری ها و جلسات به تدوین و تصویب استانداردهای ایزو می‌پردازند.
استانداردهای ایزو در طول زمان ممکن است نیاز به بازنگری یا تجدید نظر داشته باشند که این بازنگری یا تجدید نظر به دلیل پیشرفت های فناوری، تغییرات بازار، الزامات قانونی یا نظرات کاربران صورت می گیردو ایزو به طور مرتب استانداردهای خود را مورد بررسی قرار می‌دهد و در صورت لزوم آن‌ها را به روز می‌کند. در نهایت هر استاندارد ایزو حداکثر هر پنج سال یک بار مورد بازنگری قرار می‌گیرد.